Tikkulya – esclavage

Tikkulya – « Esclavage »

 Gibran Khalil Gibran

Asmuḥyet : Hace Mess

Yebril 2020

 

Imdanen lulen-d d aklan i ddunit, d irebbi i lhem d uɣunzu, d asfel i tedrimt yeqqlen d Iṛebbiten anda kulci yebna s wakal. Tikkulya d acercuṛ yesmarayen ddɣel d lehṣed deg uzal-nsen, imeṭṭi d yidim deg wuḍan-nsen.

Sebεa n leqṛun i iεeddan seg wasmi i d-wwḍeɣ ɣer ddunit, seg wasmi i d-ffɣeɣ si ulac ɣer irebbi n wurfan d uḥebber. Seg wass-nni ar assa, i d-mmugreɣ deg ubrid-iw ala aklan yeknan s taẓeyt n yigenni d yimeḥbas yettwarzen s snasel i ttawin deg wallaɣen yeḥfan. 

Bdiɣ tikli seg umalu ɣer usammar, si tizi ɣer tniri, lḥiɣ ḥafi i tili n tudet d tafat s i teldi iberdan i wussan, walaɣ timura akked yigduden ddan d iqeffafen, wa deffir wa, nneεc ɣef tuyat, d abrid ɣer tmeqbart anda ara meḍlencafriwen n tlelli, tilelli igezren s lebɣi n ssyad-nsen. Walaɣ imdanen ffɣen-d seg yifri d ṭṭlam ideg i zedɣen, teddun ɣef rebεa akken ad sbedden ixammen deg yigran n lεic, deg yiḥerqan yeqqlen d iḍerfan i yidammen yessulin tagelda s tidi d leεtab n wiyiḍ… D acu kan ar assa ur d-ufiɣ ara imdanen i ibedden : i walaɣ ala tuyat yeknan seddaw taẓeyt n uzaglu, iɣallen yettwarzen s snasel n ddel d uɣunzu ; i walaɣ ala uzzal yerran ccwami d ticraḍ i lebda, tigecrar yeknan sdat ssyadi yeṭṭfen lebḥer d luḍa ; walaɣ mazal ttwaliɣ igelliden n yiderwicen yeẓẓiẓẓinen s yiɣsan n widen i asen-yettarran asemmiḍ akkin… 

Ḍefreɣ amdan si Babylone ɣer Paris, si tmurt n Leqbayel ɣer New York, i d-yeğğa s deffir-s ala limara n snasel yezzuɣur ɣef ṛṛmel, iɣsan ibubb ɣer tama n yidim n uḍar yeddan ḥafi. Beddeɣ,ɣer tizi selleɣ ahu n tsusmi d-turew teẓgi, tawrirt i d-yettarran ṣṣut n yal imeṭṭi ur ufin irebbi deg wallen, ul i wumi zlan tafat. Beddeɣ sellaɣ lexyal yettru ɣef yal tayri yettwameḍlen, aseḍṣu yettwaɣeḍmen s tefrut ttakken d tarzaft i kennu n tlelli, tayri yeqqlen d asfel i wungifen.

                                                                                      * * *

Kecmeɣ ɣer daxel n lebruj, leğwameε ur yezdiɣ Rebbi, lemqamat yekkaten tifiwa i yigenni, iɣerbazen ideg tenfa tmussni ; beddeɣ sdat n ukersi yefkan tazmart i ugellid yeččuren d leεyub, ixxamen n ccreε yerran snasel d axelxal i umeslub ; wallaɣ llebsa rsan s at leḥkum d widen yeččan leεtab n ugdud ; walaɣ učči i d-yersen ɣef uεrur n widen yectaqen talqimt… Di yal tarkunt n tudert ala azeglu d kennu : walaɣ axeddam d akli n umεellem, amεellem d akli n userti, winna yesseqdacen tasertit d akli n uεsekriw, aεsekriw d akli n ugellid, agellid d akli n at ddin, at ddin d aklan n yiṛebbiten , iṛebbiten d aεrak n waluḍ ifeṣlen ccwaṭen d lejnun, iṛuḥaniyen i d-yessufɣen deg εennuẓ ayen ur yezdiɣ rruḥ, d axmir s wudem yeqqlen d Rebbi yersen ɣef tiɣilit yebnan s wacḥal d aqecrur.

Kecmeɣ ɣer yixxamen n yimerkantiyen, widen yesεan tazmert d uṣurdi, kecmeɣ ɣer utemmu anda yezdaɣ yigellil d win ur yufin aṣurdi yeflan ; beddeɣ sdat leḥyuḍ yebnan s lmerğan uzwiɣ, tixxamin i iṛeqqmen s tidi n widen yettrun ; refdeɣ aqerruy-iw ɣer ssqef yessan s ddheb d lfeṭṭa i icebbḥen yal tiɣmart, beddeɣ sdat n terkunt i yettiqqin deg yixxamen i iselɣen s tumlilt, anda yal amḍiq yettarra-d anza n lmut, udem n lḥif d layas, uzzu n tugdi d ddel : Walaɣ agrud i tteṭṭeḍ di tebbuct n yemma-s izir amenzu i as-yettaken lğehd akken ad yili d akli i ṣṣelṭan ;Walaɣ ilemẓiyen lemden kennu di tutlayin ur asen-tefki yemma-tsen ;Tiqcicin ttlusent lqec n ddel ara tent-yerren d tiɣawsin sdat uṣurdi, d tadist ara yettarwen am yiɣersiwen ;Walaɣ tilawin s tezmert d ṣṣifa, ẓẓlent deg wusu n ṭṭaεa d nniyya, usu n ddel d uɣunzu, usu ara yerren afwad-nsent d anu ideg ara imeṭṭel urgaz urfan n tudert ;Walaɣ imeɣban ɣef tgecrar ssuturen ijifer n tudert deg ufus tuɣ tbeεεuct d tiṣeḍṛi, afus i as-yezḍan acḥal d tamrart i tlelli…

                                                                                   * * *

Ḍefreɣ tasuta seg yixxamen n Yiqbayliyen ɣer Lesquf i imecḥen igenni di Marikan. Deg ubrid-iw kkiɣ taftist yeqqlen d ssxab i tniri, isaffen n Nil, idurar n Sinay di Maṣer, tizenqatin n Venise, Agni n Athène akked tmezdayin n Rome. Walaɣ tikkulya tedda d yiqeffafen n tugdi i imecḥen aɣebbar si tṛuẓi, knan ɣef tgecrar, ttẓallan ɣef yilem semman-as Rebbi ; Walaɣ tikkulya smarayen-as ccrab d lmesk ɣer yiḍarren, fkan-as isem n ugellid ; Ṣerɣayen lεember sdat ufexxar yeqqden s yirij n wurfan, semman-as nnbi ;Kennun sdat-s, rran tikmamin i yimawen, semman-as lqanun ;S yissem-is sekren ṭṭrad, neqqen wiyiḍ, semman-as amennuɣ ɣef tmurt ;Zlan tilawin, ḥejbent tiqcicin, kerzen laxert s ujenwi d tiselbi, semman-as Lğihad ;Qqlen d ulac sdat tiṛɣi-s, zenzen fell-as tiwiztin, uɣen-d leεyub, semman-s zzhu n tudert ;Serɣayen ixxamen, sengaren tudrin d tmura, semman-as tadrimt d uṣurdi…Walaɣ tikkulya tettlus iceṭṭiḍen n widen yemmuten, tettaḍṣa ɣef widen i tt-iεebden, tsemma-yasen aklan.

Tikkulya mačči yiwen n yisem i tesεa, acu kan yiwet n tidet i tt-id-yessenṭaqen, mačči yiwen n wudem i tt-iweṣfen, acu kan yiwen n lmeqsud i tt-yesbedden. Yella wayen yugaren aya, tikkulya d aṭṭan i izedɣen talsa si zman aqdim alama tenger ddunit. Tikkulya d aḍɣer yettsummun tafat anda tebrekt teẓẓel abernus-is, d aceṭṭiḍ n buberrak yeqqlen d taṛuẓi, d tisfi anda rruḥ ur yezmir i waddud imi yessemɣay di tfidi yebɣan lesrar n yiɣes. Tikkulya d aṭṭan yettafen aẓar deg waddud d unexẓur, argaz yettağǧa-tt-id d lamana i mmi-s akken tettak tmeṭṭut rruḥ i ugrud mi ara tili s tadist. Tikkulya tteẓẓun-tt deg wussan n tudert akken ad teğğuğeg deg yiẓekwan ɣezzen i tlelli, ad temɣi akken tgemmu tebrekt mi tesseblaε tizi iṭij yeṭṭef lweḥc deg yigenni… Mi d-yewweḍ unebdu, ayen meyylen d wayen zerεen ad t-id-megren s tidi i asen-ččan wiyiḍ… 

                                                                                        * * *

Mačči d yiwen n wudem i d-mmlaleɣ di tikkulya :

Tikkulya taderɣalt yeqqnen taswiεt n tura si yettidir umdan ɣer wayen yesεedda jeddi-s, tikkulya yurzen leṛwaḥ-nsen s leεwayed n tirẓegt n lejdud d ddin i d-yettağwen tugdi yettenfufuden deg wallaɣen. D ayen i ten-yeğğan ad qqlen d ijeɣlalen ijdiden di tfekka yeffeɣ rruḥ, d iẓekwan ideg tekker tɣemmalt anda ẓẓlen yiɣsan yerkan i lebda ;

Tikkulya tagugamt i iḥettmen argaz ad yaɣ tameṭṭut ur yebɣi, tin yettɣanfi si ṣṣura alamma d tirga, tikkulya yetteqqnen tameṭṭut ɣer wusu n urgaz ur tḥemmel, tikkulya ara ten-yesburen s lekfen n tsusmi akken tesbur teglimt iɣes. D ayen i ten-yerran ad xessin am tafat tesseblaε tegnawt n tegrest ;

Tikkulya taεeẓẓugt ara iḥettmen amdan ad yeddu d tikli n widen t-yezwaren, widen as-d-yezzin, agraw n lεar i ibedden d timetti, ad yeknu anda kennun, ad yels taceṭṭiḍt ttlusun xas ma yella tefka udem i teεri. S yisem n leεwayed yeḥfan d tebrekt yemɣumbazen deg yifwaden, ad yeggugem yixf-is, ad yegzem afriwen i yigider i t-izedɣen, ad yeğğ akured ad yessefrurex. Ad yeknu alama yeqqel d ahu i ṣṣut yebɣan tilelli, d lexyel i urwiḥ yezren deg yimeṭṭi, d tili i tfekka yebɣan tikli ;

Tikkulya taεibant yettarran at tezmart seddaw wungifen, at yiseɣ d aklan n lebɣi n widen i iεebbden tadrimt d cciεa. S ddel-nsen d uɣunzu, ad ten-rren d tassirt yeẓẓaden, d lemεinṣra yeddawaren s ufus-nsen, lɣella tettent wiyiḍ. Mi tent-uɣen di tuccer, kulci ad yuɣel di ṭṭerf… Isem-nsen ad t-yeṭṭef wayeḍ;

Tikkulya tarẓagant i d-yesrusuyen leṛwaḥ yemmuten deg yixxamen ideg yewwet yiɣisi n lḥif, tinna di litteε n ddunit tesmentag i llaẓ, leḥqer akked layas. Deg yirebbi-s ad ffɣen yilemẓiyen εaben i lebda : ad ttnernin medlulen, ad idiren d wudem n ttar d yidim, ad mmten s tefrut i izzellun isem-nsen alamma d iẓuran n talsa ;

Tikkulya yumsen ur yettaɣen tiɣawsiwin akken swant, tinna yettaken ismawen i wayen ur yellin d isem, tinna yettaɣen lḥerma n tmeṭṭut s telqimt n uεebbuḍ. S wammus d yilefḍan ad ttsemmin i lekteb, tidet ; i lfetna, tagmat ; taḥraymit, tiḥerci ; asmuqjen, tamussni ; ddel, lğehd ; lexdeε, iseɣ…;

Tikkulya yeknan, yettawin agdud s lebɣi n ufus i t-yurzen, win yesburen asigna i yiṭij n tudert-is. Syin akkin, ad as-ibeddel ssira, ad t-illeqqem s tyersiwin : tutlayt-is ad yettsetḥi s yes-s, iles-is ad yettellem deg yilem alamma tezḍa tissist tiɣemmar n ccfawat… Dinna, ṭṭlam d wammus ad as-d-ağwen tugdi, ad as-d-slalen Rebbi akken ad yemḍel ussan-is deg wanu n uraji n laxert tesseḥmay tmes n lekdeb ! 

Tikkulya n tbeεεuct d tiseḍri, mi yemmut ugellid, s leqder d lhiba, tugdi d cciεa ad rren mmi-s deg umḍiq-is, widen i iɣilen ṣṣrima d axelxal, ad zwiren ɣer yimeṭṭi, ad ttrun ɣef winna i ten-yeğğan, winna i ten-yerran d aklan, imi di ddunit-nsen d kennu i wumi semman addud s lqedd !

Tikkulya taberkant i iwecmen i lebda s useffud n lḥecmat yerran ilemẓiyen ur yedniben ur yeεṣin ad awin ddel n yimawlan-nsen, widen i ten-id-iɣurren ɣer tudert n ccwal ur bɣin. S taẓeyt n tikkulya d waklan i iεaben deg wallaɣ, tiḥerci-nsen ad tezzer deg wanu n leεyub, ad tt-tefk irebbi i tlafsa alamma yeffeɣ-d uzrem i d-iberrun i tsuqas yeččuren d ssem ! Syin akkin ad ifeggeḍ yidim, s yes-s ad yerr ttar di tafat i as-yettwakksen.

Taneggarut akk, d tikkulya yuɣen tikkulya, myexḍabent msudanent ; myuṭṭafent ulawen, s wuglan d yilsawen… di snat ad ağwent lğehd si tsusmi akked kennu akken ad sseknunt iziren n tafat.

                                                                                                             * * *

εyiɣ di tikli, nekk i iteddun deffir yimdanen, nekk i icurεen iseggasen n talsa d yiḍerfan n yal tasuta. Ɛyiɣ deg wayen ttwaliɣ deg yigduden d tmura, qqimeɣ ɣer tizi n wawal smeḥsiseɣ i tsusmi anda lğehd yeẓẓel iɣallen-is i usgunfu… Ɣer tizi n leǧnun di tiɣilt anda ttnejmaεen wat laxert d ibaḍniyen, anda tetteffer tili n wayen i iεeddan, ahu n wayen ur qeṭṭun yimdanen di ddunit, anda i d-εussen lexwaṭer yennuɣnan… Walaɣ yiwen n lexyel, ala aglim ɣef yiɣes, i teddu waḥdes, yeṣṣuḥub tili-s, tili-s tezzuɣur snasel yettwagezmen. I beddɣef tizi n yilem yettsummun tafat, iqubel iṭij anda akken i as-zzin aεrur yicewwafen d yiḥuwwafen… Neṭqeɣ ɣer ɣur-s.

« Aniwa kečč ? »

S ṣṣut n tmeṭṭut yerra-yi-d : « Nekk, isem-iw tilelli. »

« Anda tella tarwa-m ? »

« Yiwen yemmut ɣer tizi n leryaḥ, wayeḍ yeddderwac, ma d wis tlata mazal ur d-ilul. »

Laisser un commentaire

Votre adresse e-mail ne sera pas publiée. Les champs obligatoires sont indiqués avec *